Sneeuwstorm om nieuwe spelling
Terwijl de Achterhoek zich nog lang niet heeft bevrijd uit de warme decembergezelligheidsgreep, zeker nu dan toch eindelijk vanaf derde kerstdag een witte deken het landschap in een kerstkaartuiterlijk heeft omgetoverd, woedt er in de rest van Nederland een sneeuwstorm om de nieuwe spelling. Ondanks een appèl van de minister weigert een groot aantal nieuwsmedia in zee te gaan met de nieuwe voorstellen van de spellingspolitie. En toegegeven een aantal wijzigingen doen mijn haren ook te berge rijzen. Het hiervoor gebruikte appèl zonder accent grave ziet er opeens uit als een Oudtestamentische verleidingsscène. Frankrijk afkorten met Fran-krijk oogt bij mij ook heel erg lelijk. En zo zijn er nog wel meer ongerijmdheden op te noemen. Maar ach wat zol’t? De gebruikers trekken toch hun eigen plan. Tijdens de kerst als ik samen met m’n lief, de pótwortel en de schoonfamilie de kaart bestudeer in het Westendorpse pannenkoekenrestaurant constateer ik met een glimlach dat de tussen-n van de laatste spellingsverandering hier nergens is doorgevoerd. Hulde!
Een week daarvoor dacht ik even dat ook de Achterhoek werd meegesleept in een eigen spellingsstrijd. Bij het aanschouwen van de nieuwe opmaak, het kerstbeste jasje dat ook deze rubriek meekreeg, zie ik opeens dat “zaoterdag” een Twents uiterlijk heeft meegekregen. In plaats van ao is de oa gehanteerd. Even ben ik kats van ‘t perceel. Werkt er een Tukker op de letterzetterij? Een ieder die al wel eens in de Achterhoek met dialectschrijverij in de weer is geweest kent de vloek van de ao klank. Die we kennen van het Engelse woord talk dat ongeveer een zelfde ao-klank heeft als in het dialectwoord praot.
Onze troeteldialectoloog Lex Schaars weet het zo helder te zeggen in het Woordenboek van de Achterhoekse en Liemerse Dialecten (WALD): “Over de ao bestaan veel misverstanden. Gemeend wordt dat deze klank bestaat uit een combinatie van aa en oo. Dat is niet het geval. De ao heeft net zoveel met aa en oo te maken als de ae met aa en eu. Ao, aa, oo, ae, ee, äö en eu zijn allemaal zelfstandige klanken. Praatjes zoals ,,ik hoor in de ao van gaon eerste een aa en dan een oo" of ,,ik hoor eerst een oo en dan een aa" zijn niet in overeenstemming met de werkelijkheid.”
Niet dat het van enig invloed is geweest op de schrijfwijze van desbetreffende klank. In ‘Het bureau’, van Voskuil waar menig Nedersaksisch dialoog is neergepend wordt steevast oa gebezigd.
Tukker Herman Finkers die voor eigen gebruik een eigen schrijfwijze ontwikkelde “’n Eigenwieze” hanteert niet geheel onverwachts, want elke Twentse spelling doet dat, de oa. Dat Normaal wel eens aangezien wordt voor een band uit Twente ligt misschien wel aan hun spelling. Want bemerk ik als ik tussen kerst en oud en nieuw m’n cd-verzameling omzet in mp3-bestanden ten behoeve van m’n lief haar i-Pod, in de songs van Normaal, Jovink Skik en Rowwen Hèze dit in tegenstelling tot die van Boh Foi Toch en Gé Reinders wordt ook eegals oa gevluukt.
Of zijn dit de nieuwe regels van de SONT? De Stichting Streektaolorganisaoties in het Nedersaksisch Taolgebied, de overkoepelende organisatie van instellingen die zich in brede zin bezighouden met de streektalen in het gebied Groningen, Drenthe, Stellingwerven, Overijssel, Achterhoek en de Veluwe. Samen vormen zij het Nedersaksich taalgebied. SONT stelt zich in algemene zin ten doe! de belangen van het Nedersaksisch in haar verschillende varianten te behartigen. Zo publiceerde het in 2001 een Nedersaksische spelling. Waarvan ik via, via twee dingen begreep. De opstellers hanteerden een ondoorzichtig gebruik van de leestekens, zoals het apostrofje en het scheidingsstreepje en de eeuwige strijd tussen de ao en oa-anhangers –zeg maar Achterhoeks-Twents- was beslecht met een compromis. Beide mochten gebruikt worden. Veel later –de brochure was snel uitverkocht en op hun trage webstek was ook niks te vinden- begreep ik via mijn buurman Henk Harmsen in de rubriek, ‘Wortels in de Achterhoek’ dat men een verschil maakt tussen de klank oa in waor (meer richting oo) en ao in praoten (meer naar de aa). En tja daar is misschien toch ook wat voor te zeggen. In ieder geval alvast een gelukkig ni-jjaor. Ok a’j meent ’n o te heuren.
Hans Mellendijk, 31 december 2005, de Gelderlander, edities Achterhoek
Geen opmerkingen:
Een reactie posten