Wat duch ow?

Wacht effe. De bel geet,’ zegt Rita Keuper, manager van de Achterhoekse popgroep Boh Foi Toch (BFT) midden in ons telefoongesprek. Even later is ze terug aan de lijn. ‘D’r stond iemand veur de deur met hooi veur de buurman. Zonder sleutel.’ Daarna vervolgt ze haar verhaal over de documentaire over de band die zingt in het streekdialect. ‘Kom maar eens kiek’n.’ Dat beloof ik.

Dus ga ik de decemberavond waarop half Nederland op televisie ziet hoe Rico Verhoeven en Badr Hari elkaar proberen te verbouwen naar Café-Cafetaria Old Dutch Dinxperlo in de gelijknamige Gelderse grensplaats. Buiten staan de rokers, binnen is het met ongeveer 450 bezoekers afgeladen, mannen en vrouwen van alle leeftijden. Iedereen drinkt bier uit plastic bekers of beugelflessen Grolsch. In het cafégedeelte heeft popgroep Onwies hun instrumentarium vast opgesteld.

Onwies verzorgt het naprogramma, de after. Ik koop vier drankmuntjes. De verkoopster laat haar vinger over de prijslijst gaan, stopt bij vier en zegt: een tientje. Een kwartier later eindigt DJ Dylan zijn warming-up en komen vier mannen van bovengemiddelde leeftijd in dezelfde bloemetjesoverhemden de kleedkamer uit. Een cameraploeg volgt ze naar het podium waarna zanger/accordeonist Hans Keuper in plat-Dinxperloos iedereen welkom heet en de band begint te spelen.

© JAN VAN DEN BRINK / RENSKE KEUPER

Alle bekers en beugels gaan zonder morsen de lucht in en vanaf het eerste nummer zingt iedereen uit volle borst mee. Behalve ik. Want als enige ken ik de tekst niet van nummers als ‘Beernd van Kuperi-j’, ‘Nen Amerikaan’ en ‘Vrouw Begeerdink’, al kan ik bij ‘Hee hee, hoo hoo’ makkelijk invallen. Met tex-mex en cajunmuziek die klinkt naar Rowwen Hèze wordt een feestje, pardon feest gebouwd.

Het 1173ste sinds het eerste optreden op 1 januari 1990. Dat is precies dertig jaar geleden en wordt dit jaar gevierd met onder meer een stijf uitverkocht jubileumconcert in Schouwburg Amphion in Doetinchem en een documentaire op Omroep Gelderland. Voor het dak eraf gaat en mijn trommelvliezen knappen, houd ik het voor gehoord. Sfeer geproefd, volgende keer oordopjes mee. De roker die ik buiten twee overgebleven muntjes in de hand druk kijkt enigszins verschrikt. Vermoedelijk niet vanwege mijn minidonatie, maar omdat iemand voortijdig vertrekt bij een concert van zijn favoriete band.

Tjongejonge

Een maand later bezoek ik het hoofdkwartier van de band. ‘Gewoon richting het stadion van De Graafschap,’ had Rita gezegd, ‘dan kom ie er vanzelf.’ Het hoofdkwartier ligt tegenover een uitspanning met de onheilspellende naam Het Onland en is naast repetitieruimte, managementkantoor en distributieruimte ook de woonboerderij van Rita en Hans Keuper. Er is koffie en zelfgebakken taart, en vanwege het bezoek van de VPRO Gids is ook bassist Willem te Molder aangeschoven.

Hans Keuper: ‘Dialect heeft niets met grenzen te maken en ook niet met afzetten tegen wat dan ook’

Samen met Keuper en voormalig Normaal-leden Ferdy Joly en wijlen Jan Manschot vormden zij de eerste bezetting van BFT. Omdat ook huidig gitarist Paul Kemper uit Normaal afkomstig is, wordt BFT soms het opvanghuis voor oud Normaal-leden genoemd. Overigens heeft drummer Han Mali geen geschiedenis bij de bekende boerenrockers.

Op de tafel ligt een stapel cd’s, waaronder de laatste: Sòh! Hardop lees ik: ‘So.’ Een slechte beurt. Ruim dertig jaar na mijn vertrek uit de Achterhoek blijk ik een andere taal te spreken. ‘Niet so,’ zegt Te Molder, ‘maar sòh!’, en hij slaat met zijn vlakke hand op het tafelblad. Ik schrik. ‘Als je in de Achterhoek bezoek hebt en je vindt dat het wel mooi is geweest, zeg je: sòh. Ofwel: wat duch ow?’ [Wat dacht je ervan?, red.] Mijn conclusie dat de albumtitel preludeert op het einde van de band is voorbarig, legt zanger Keuper uit. ‘Het wordt ook gebruikt bij vergaderingen. Als iemand te lang over zijn vakantie praat zeg je ook: sòh. Kun je het daarna over belangrijke zaken hebben, zoals het jaarfeest.’

75 jaar is Keuper en dat is weliswaar jonger dan Mick Jagger, maar The Rolling Stones bestaan ook al meer dan een halve eeuw. De biologieleraar begon zijn band pas toen hij dik in de veertig was. ‘Daarvoor woonde ik een tijd in Kameroen waar ik veel traditionele Afrikaanse muziek heb gemaakt. Hier wilde ik ook zoiets gaan doen. Dus heb ik een trekharmonica gekocht en ben ik langs bejaardencentra gegaan. Van oude liedjes waarvan ik alleen de eerste regel wist vroeg ik aan de bewoners of ze rest kenden.’

Lang verhaal kort: niet veel later was er Boh Foi Toch. Die abnormale naam klinkt Chinees, maar het is dialect en staat voor: tjongejonge, het is me wat! Ik kende de uitdrukking niet en bassist Te Molder evenmin. ‘Heb ik in mijn familie nooit gehoord.’ Toch is het geen zelfverzonnen gezegde. Keuper: ‘Het is een bekende uitdrukking. Mijn tante Drikka woonde achteraf en als ik daar kwam op de fiets was het altijd: “Boh foi toch, daar komt Hans aan.”’ Bedankt Drikka.

Grenzen

Keuper dicht en schrijft in het plat, staat bekend als dialectdominee en bewaakt de taal van de band. Lastig en voer voor discussie want de spelling van Achterhoeks dialect of Nedersaksisch, dat tot boven Hamburg wordt gesproken, ligt niet muurvast. Dit in tegenstelling tot het Fries. ‘De Friezen hebben dat goed voor elkaar, al manifesteert zich daar steeds weer een verdachte vorm van regionalisme,’ zegt de zanger. ‘Eerlijk gezegd ben ik hartstikke blij dat dat hier minder is, al is er nu een Achterhoekse vlag.’ En die groene banier wappert tegenwoordig op heel veel plaatsen in Oost-Gelderland. ‘Verschrikkelijk. Dialect heeft niets met grenzen te maken en ook niet met afzetten tegen wat dan ook door de eigen identiteit te accentueren. Dat doet een vlag wel. Ik wil dat niet.’ ‘Ik wel,’ zegt Te Molder.

In die dertig jaar heeft de band altijd alles in eigen beheer gehouden. Of misschien kun je beter zeggen in Rita’s beheer. Zij zat bij de eerste optredens met een geldkistje bij de deur, doet nog altijd de pers en de boekingen en kiest zelfs de overhemden en de schoenen uit voor de mannen.

‘Bier moet je opdrinken’

WILLEM TE MOLDER

Toen Sony lucht kreeg van de succesvolle SRV-verkoop van de eerste cd, meer dan 50.000 stuks, belde de platenmaatschappij met het aanbod om te participeren in de tweede. ‘Hartstikke bedankt mijnheer Sony, maar dat kunnen we heel goed zelf,’ was volgens Te Molder Rita’s nuchtere antwoord. Misschien dat de Achterhoekers daardoor nooit een wereldwijde hit hebben gehad, maar een goede anekdote is ook wat waard.

Gehoorapparaatje

Muzikanten worden niet graag in een hokje gestopt, maar BFT heeft daar geen enkele moeite mee. ‘Stop ons maar in het hokje Achterhoek,’ zegt Te Molder. De eeuwige vergelijking met Normaal, niet onlogisch, wordt na al die jaren gelukkig steeds minder gemaakt. Keuper: ‘Tegen zaalhouders die een goedkopere variant van Normaal in huis dachten te halen, hebben we altijd gezegd: dat zijn we niet en willen we niet zijn. Ons publiek is ook heel anders, van nul tot 88. Bier gooien hebben we ook meteen ingedamd.’ ‘Bier moet je opdrinken,’ vult Te Molder aan.

Van slechthorendheid lijkt bij Keuper na al die jaren muziek maken geen sprake, maar schijn bedriegt. Want als ik hierover begin tovert hij twee gehoorapparaatjes onder zijn wilde haardos vandaan. De band mag dan nog springlevend zijn, de fanclub is een zachte dood gestorven en daar is men niet echt rouwig om. ‘Ooit hadden we als gimmick van die foute zwarte pakken aan, inclusief bretels en vlinderdasje. Net een showorkest. Kwam de fanclub ook helemaal in het zwart en werd iedereen bij wie de strik of lichters niet goed zaten daarop aangesproken. Het leken wel uniformen.’

Eén fan heeft de eerste noten van ‘Beernd van Kuperi-j’ op zijn arm laten tatoeëren. Dat betekent niet dat hij idolaat is van de band, wel van de Achterhoek. Want BFT moet zijn huid delen met onder andere De Graafschap en Normaal. Dan is het mooi geweest. Omdat ik mij weer helemaal thuis voel, roep ik ‘sòh!’ en sla op het tafelblad. Net naast het doosje eieren dat ik van Rita heb gekregen.

De documentaire Boh Foi Toch, al 30 jaor met völle wille (’Boh Foi Toch, al 30 jaar met veel plezier’) is te zien bij Omroep Gelderland (KPN: kanaal 506, Ziggo: kanaal 750, T-Mobile: kanaal 510).

VPRO- gids | 08 | 2020